Jako coach, trener zmiany, trener personalny czy terapeuta, każdego dnia stajesz przed wyzwaniem wspierania innych w ich drodze do transformacji. Niezależnie od tego, czy pomagasz w budowaniu nowych nawyków, osiąganiu celów biznesowych, czy radzeniu sobie z trudnościami, kluczem do Twojej efektywności jest zrozumienie procesu zmiany.
Wiesz, to trochę tak, jak z planowaniem podróży. Nie wyruszasz w nią na oślep. Musisz wiedzieć, dokąd zmierzasz, jakie masz środki transportu, z jakimi przeszkodami możesz się spotkać. Podobnie jest ze zmianą – ona rzadko bywa prostą, liniową drogą. Często bywa kręta, pełna zakrętów i przystanków.
Właśnie dlatego znajomość Transteoretycznego Modelu Zmiany Jamesa Prochaski i Carlo DiClemente jest dla Ciebie absolutnie fundamentalna. Ten model to mapa, która pozwoli Ci precyzyjnie określić, na jakim etapie znajduje się Twój klient, a co za tym idzie – jakie interwencje będą najbardziej skuteczne i kiedy należy ich użyć. Dzięki niemu unikniesz frustracji (swojej i klienta) i zwiększysz szanse na trwałą, pozytywną zmianę.
Przyjrzyjmy się bliżej etapom tej fascynującej podróży. To klucz do Twojego sukcesu w pracy z klientami i skutecznego wspierania w procesie zmiany!
Etap 1: Prekontemplacja – „Mój klient nie widzi problemu.”
To pierwszy przystanek. Klient na tym etapie nie jest świadomy potrzeby zmiany lub problemu, który go dotyczy. Może umniejszać jego znaczenie, zaprzeczać, a nawet obwiniać zewnętrzne okoliczności, rzadko widząc swój wpływ na sytuację.
Przykład: Klient przychodzi, bo „coś jest nie tak” w firmie, ale na pytanie o swoją rolę w trudnościach odpowiada: „To wina rynku, konkurencji, albo braku zaangażowania mojego zespołu. Ja robię, co mogę.” Nie dostrzega, jak jego styl zarządzania czy komunikacja mogą wpływać na sytuację.
Co zrobić jako coach? Na tym etapie nie ma sensu forsować rozwiązań czy celów. Twoim zadaniem jest delikatne budowanie świadomości poprzez dostarczanie informacji. Zadawaj pytania otwarte, które skłonią klienta do refleksji nad konsekwencjami obecnej sytuacji, np.: „Jak brak satysfakcji w firmie wpływa na Twoje życie osobiste?”, „Co by się stało, gdyby ta sytuacja utrzymała się przez kolejny rok? Jakbyś się z tym czuł?”. Słuchaj aktywnie i stwórz bezpieczną przestrzeń do obserwacji. Nie namawiaj do zmiany, bo to natychmiast wygeneruje opór. Skorzystaj z dialogu motywacyjnego (o tym innym razem).
Etap 2: Kontemplacja – „Mój klient się waha.”
Na tym etapie w umyśle klienta zaczyna kiełkować myśl o zmianie. Klient zauważa problem i zaczyna rozważać jego rozwiązanie. Pojawia się ambiwalencja – z jednej strony widzi potencjalne korzyści z nowej sytuacji, z drugiej obawia się wysiłku, nieznanego czy ewentualnych strat. Często to moment, gdy klient mówi: „Wiem, że coś powinienem zmienić, ale nie wiem, czy dam radę / czy to się opłaci”.
Przykład: Klient rozważa zmianę ścieżki zawodowej. Mówi: „Z jednej strony, obecna praca mnie wypala i chciałbym robić coś, co ma większy sens. Z drugiej, boję się utraty stabilności finansowej i tego, że się nie odnajdę w nowej branży. Myślę o tym od miesięcy, ale wciąż stoję w miejscu.”
Co zrobić jako coach? Skup się na pracy z ambiwalencją. Pomóż klientowi zważyć „za” i „przeciw” zmiany. Możesz eksplorować wartości klienta i to, jak obecna sytuacja jest z nimi niespójna. Zadawaj pytania typu: „Co się stanie, jeśli nie zdecydujesz się na zmianę?”, „Co konkretnie powstrzymuje Cię przed podjęciem decyzji?”. Ważne jest, aby klient samodzielnie doszedł do wniosków, bez poczucia presji z Twojej strony. Nie spiesz się. Zachęcaj klienta, aby szukał informacji o przedmiocie zmiany. Obawy często wynikają z niewiedzy. Zachęcaj do eksperymentowania, czyli zmiany na próbę. Świadomość, że tylko sprawdzamy opcje zmiany, pomaga zmniejszyć obawy. Celem tego etapu nie jest dokonanie zmiany, ale pomóc w podjęciu decyzji, czy klient na 100% chce tę zmianę wprowadzić. Pamiętaj, że rezygnacja ze zmiany, odpuszczenie, jest również sukcesem coachingu.
Etap 3: Przygotowanie – „Mój klient planuje działanie.”
Decyzja o zmianie już zapadła! Klient jest zmotywowany i aktywnie planuje wprowadzenie zmian. Szuka informacji, zbiera zasoby, ustala konkretne kroki. To faza, w której klient jest gotowy do podjęcia działań w bliskiej przyszłości (np. w ciągu najbliższego miesiąca).
Przykład: Klient, który postanowił poprawić swoje umiejętności prezentacji, mówi: „Wiem, że muszę działać. Zapisałem się na warsztaty z wystąpień publicznych, poprosiłem znajomego, żeby pomógł mi przećwiczyć prezentację do pracy, i zamierzam codziennie rano przez 15 minut ćwiczyć przed lustrem.”
Co zrobić jako coach? To czas na konkretne wsparcie w planowaniu. Pomóż klientowi stworzyć realny, mierzalny plan działania. Ustalcie małe, osiągalne kroki, przewidujcie potencjalne przeszkody i sposoby radzenia sobie z nimi. Wzmocnij poczucie własnej skuteczności klienta, upewniając się, że plan jest dla niego wykonalny i wzbudza w nim entuzjazm.
Etap 4: Działanie – „Mój klient wprowadza zmiany.”
To jest ten moment – klient faktycznie wprowadza realne zmiany w swoim życiu. Aktywnie modyfikuje swoje nawyki, zachowania, a nawet otoczenie, aby wspierać nowy kierunek. Ten etap wymaga największego zaangażowania i energii.
Przykład: Klient, który pracował nad efektywnością osobistą, opowiada: „Wprowadziłem zasadę pracy w blokach czasowych i okazało się, że jestem dużo bardziej produktywny. Przez ostatnie dwa tygodnie skończyłem dwa projekty, które zalegały, i w końcu mam czas dla rodziny po pracy. To działa!”
Co zrobić jako coach? Skup się na wspieraniu i wzmacnianiu. Monitoruj postępy klienta, celebruj małe zwycięstwa. Pomóż mu radzić sobie z trudnościami, które nieuchronnie się pojawią (np. nagły spadek motywacji, nieprzewidziane przeszkody). Dostarczaj pozytywnego wzmocnienia i uznania dla jego wysiłku. Bądź dostępny jako oparcie, ale pozwól klientowi na samodzielne działanie i doświadczanie sukcesów. Dostarczaj wiedzy o budowaniu nawyków. Pomagaj w znalezieniu partnerów do zmiany. Na tym etapie bardzo pomocni są partnerzy produktywności i grupy wsparcia. Rozważ wykorzystanie elementów grywalizacji.
Etap 5: Podtrzymanie i Rozwiązanie – „Mój klient utrzymuje zmiany.”
Po początkowych sukcesach następuje faza podtrzymania. Celem jest utrzymanie wprowadzonych zmian i zapobieganie powrotom do starych wzorców. Klient wzmacnia nowe zachowania, uczy się radzić sobie z długoterminowymi wyzwaniami i integruje nowe nawyki w swoje codzienne życie. W końcu te nowe zachowania stają się częścią jego tożsamości. Etap rozwiązania następuje, gdy klient czuje, że zmiana jest tak ugruntowana, że powrót do starego zachowania jest dla niego nie do pomyślenia.
Przykład: Klient, który budował pewność siebie, po kilku miesiącach regularnego stosowania nowych strategii (np. mówienia „nie”, proszenia o pomoc) czuje się na tyle komfortowo z nowym zachowaniem, że staje się ono naturalną częścią jego osobowości. Widzi, jak to wpływa na wszystkie obszary jego życia i nie wyobraża sobie powrotu do wcześniejszego braku asertywności.
Co zrobić jako coach? Twoje wsparcie polega na umacnianiu nowej tożsamości klienta związanej ze zmianą. Pomóż mu budować strategie zapobiegania nawrotom, rozwijać odporność psychiczną i znajdować nowe źródła motywacji. Rozważ, jak klient może stać się „ambasadorem” swojej zmiany, dzieląc się doświadczeniem z innymi. Upewnij się, że klient ma narzędzia do samodzielnego radzenia sobie w przyszłości.
Zmiana to proces.
Transteoretyczny Model Zmiany to niezwykle cenne narzędzie, które pozwala Ci precyzyjniej dostosować swoje metody pracy do indywidualnych potrzeb klienta. Dzięki niemu przestaniesz „walić głową w mur”, próbując zmotywować kogoś, kto jeszcze nie jest na to gotowy, a zaczniesz działać strategicznie i z empatią.
Pamiętaj, że każdy klient jest w innej podróży. Twoja znajomość tej mapy sprawi, że będziesz przewodnikiem, który w odpowiednim momencie poda właściwą dłoń, wskaże kierunek i zainspiruje do dalszej drogi. Nawet jeśli klient doświadczy nawrotu (a to się zdarza i jest naturalną częścią procesu!), Ty będziesz wiedzieć, jak pomóc mu wyciągnąć wnioski i wrócić na właściwą ścieżkę, często jeszcze silniejszym. Wykorzystaj ten model, a zobaczysz, jak skuteczniejsze stają się Twoje interwencje, a Twoi klienci osiągają trwałe i satysfakcjonujące zmiany.